Veenweiden de Meije

Miland, Meijeland, mijn land. Wat ooit veenwildernis en moeras was, werd vanaf de tiende eeuw ontgonnen tot cultuurgrond, eerst voor akkerbouw. Door het graven van een uitgebreid stelsel van kaarsrechte sloten en vaarten die samen met de bestaande rivieren zoals Oude Rijn, Meije en Grecht water afvoerden, ontstonden de typische langgerekte kavels. Deze vorm van ontginning heet cope-ontginning, omdat afspraken over rechten en plichten werden vastgelegd in een cope-overeenkomst. Dat zien we terug in veel plaatsnamen: Nieuwkoop, Boskoop, Teckop en Gerverscop. 

Met die drooglegging daalde de bodem door inklinking en oxidatie van het veen. Windmolens verschenen om meer water weg te pompen, maar op een gegeven moment bleef de bodem te drassig en schakelden akkerbouwers over op grasland en veeteelt. Zo is rond 1300 het karakteristieke veenweidelandschap ontstaan dat nog steeds goed zichtbaar is. En inmiddels heeft de bodemdaling wel grote aandacht nodig. 

Het zuidelijk deel langs de rivier de Oude Rijn, bestaat uit oeverwallen. Die zijn ontstaan door afzettingen van de rivier die daardoor een natuurlijke dijk vormden. Daar is de bodem van zand en klei en naast weiland ook geschikt voor boomgarden, fruitteelt en tuinbouw. 

Lees ook De Grote Ontginning en copes - Het verhaal van Woerden.

Een klein deel van het Natura 2000-gebied Nieuwkoopse Plassen en De Haeck, ligt in de provincie Utrecht, ten zuidoosten van de rivier de Meije. Dit gebied heet ‘Schraallanden langs de Meije’. Het is een bijzonder natuurgebied vanwege het zeldzame blauwgrasland dat hier groeit. Daarnaast groeit er ook veenmosrietland en vochtige heide.

Veel van de uitdagingen (doelen en opgaven) zijn opgenomen in het Utrechts Programma Landelijk Gebied (UPLG).  Wat die uitdagingen precies betekenen voor Veenweiden de Meije is op dit moment nog niet duidelijk. Er zijn nog geen keuzes gemaakt waar (in de provincie) welke opgave het beste gerealiseerd kan worden. Wat wel zo goed als zeker is, dat we met de volgende thema’s te maken krijgen:

Landbouw: rendabel en duurzaam

De agrariërs zijn de hoofdbeheerders van het landschap. Zij hebben toekomstperspectief nodig en dat betekent vooral duidelijkheid over doelen en opgaven zodat we gezamenlijk aan de slag kunnen en werken aan rendabele bedrijfsvoering. Het gaat om een goede balans tussen minder stikstof en een rendabele bedrijfsvoering. De provincie heeft daar instrumenten voor, zoals vergoedingen, regelingen en subsidies, maar ook plattelandscoaches en een vraagbaak die er echt is voor de agrariers.

Natuur: versterken en herstellen

Natuurherstel is cruciaal voor heel Nederland. Als we natuur verbeteren en herstellen, dan kan Nederland van het slot en biedt dat ruimte voor vergunningverlening, ondernemerschap en andere initiatieven, zoals woningbouw. Herstel van de natuur is daarmee de sleutel om verder te kunnen werken aan een toekomstbestendig landelijk gebied.

Er zijn voor Veenweiden de Meije diverse opties om aan de natuuropgaven te werken. Zo zijn er meerdere locaties voor extra natuur mogelijk. Voor Veenweiden de Meije zou dat gaan om 136 ha te realiseren natuur.

Voor de Europese Vogel-en Habitatrichtlijn hebben we als opgaven om voor 2030 te zorgen voor nog 115ha agrarische natuur en nog maximaal 50ha vogelgrasland.

En er is een aantal hectare moerasnatuur en groenblauwe dooradering* (*= een netwerk van natuurlijke elementen zoals houtwallen, heggen, sloten en beken met natuurlijke oevers en poelen) nodig.

Binnen dit gebied ligt ook een klein deel van het Natura 2000 gebied Nieuwkoopse Plassen en de Haeck: de Schraallanden langs de Meije. Daar hebben we de wettelijke verplichting om de natuur te versterken (in ieder te verslechteren). In het natuurgebied en een zo eromheen is betere waterkwaliteit en minder stikstofuitstoot daarvoor een belangrijke vereiste. In opdracht van de provincie Zuid Holland wordt onderzoek gedaan dat moet uitwijzen of er meer maatregelen nodig zijn. 

Water: voldoende en goede kwaliteit

Water is een belangrijk thema voor Veenweiden de Meije, dan gaat het om onder andere de volgende uitdagingen:

• de kaderrichtlijn water (KRW) om een goede waterkwaliteit te realiseren
• robuust watersysteem om bestand te zijn tegen wateroverlast en/of watertekort
• grondwaterstand gebruiken om veenoxidatie te beperken en zo CO2 uitstoot te verminderen
• hydrologische functie voor Natura 2000-gebied bij Nieuwkoopse Plassen om wegzijging tegen te gaan

Water is essentieel voor de toekomst van het gebied en verbonden met andere uitdagingen zoals bodemdaling, verzilting, natuur en biodiversiteit

Bodemdaling

Dit gebied heeft een historie van bodemdaling, die al sinds de eerste ontginningen gaande is. Met name rondom Zegveld is sprake van een sterke bodemdaling.

Klimaatverandering en weersextremen

Komen tot een gebiedsinrichting die past bij het veranderende klimaat. Denk daarbij aan weersextremen zoals als droogte en wateroverlast. 

En om klimaatverandering tegen te gaan is het nodig om methaanuitstoot uit veehouderij en uit natte natuur tegen te gaan. Ook hebben we CO2 uitstoot uit veenoxidatie als gevolg van bodemdaling terug te dringen.

De gebiedsgerichte aanpak is voor de provincie Utrecht het proces waarin we samen met onze gebiedspartners werken aan de ontwikkeling van een vitaal, toekomstbestendig en duurzaam landelijk gebied. Deze Utrechtse aanpak is: we doen het samen, het gebied staat centraal en we gaan uit van een grote betrokkenheid en inbreng van de direct belanghebbenden. 
Een manier om daarmee samen aan de slag is gaan is door een gebiedsproces waarin overheden, ondernemers, maatschappelijke organisaties en inwoners met elkaar op zoek gaan naar een concrete aanpak om de opgaven voor water, bodemdaling, natuur, klimaat en landbouw in samenhang op te pakken en met elkaar te bepalen hoe en waar te realiseren. 

In het gebied Veenweiden de Meije wordt er al samengewerkt aan:

Vernatting en extensivering

In samenwerkingsverbanden in Oud Kamerik, Kamerik en Zegveld/Bodegraven zijn projecten ingediend voor de aanleg van waterinfiltratiesystemen.

Haalbaarheidsonderzoek mestvergisting

Gebiedscoöperatie ‘Ons Polderhart’ zien kansen voor een mestvergister en hiervoor start een haalbaarheidsonderzoek.

Aanleg WIS en extensivering in Oud Kamerik Oost

Samen met RVV en HDSR nemen boeren in de polder Oud-Kamerik Oost het initiatief om de grondwaterstand te verhogen door de aanleg van WIS op 200ha land. Ook worden natuurlijkvriendelijke oevers aangelegd en het aantal melkkoeien en jongvee neemt af bij één bedrijf. Het resultaat is dat de bodemdaling, de CO₂-uitstoot en stikstofuitstoot afneemt.

Duurzame energieopwekking: proefproject Veenboeren in Beweging

Er komt een klein zonneveld op het terrein van het Veenweide Innovatie Centrum. We onderzoeken ook een verdienmodel voor boeren (zonne-energie), tegengaan van bodemdaling, waterberging, beperken gevolgen klimaatverandering. 

Innovatie Fieldlab Groene Hart

Samenwerkingsverband van Boeren met Perspectief, Stichting Wijland, KTC Zegveld, Veenweiden Innovatie Centrum (VIC) en BoerenNatuur voor ontwikkelrichtingen melkveehouderij in het (westelijk) veenweidegebied.

Doorstart Klimaatslimboeren Groene Hart

Klimaatslimboeren Groene Hart faciliteert en stimuleert agrariërs om praktijkrijpe maatregelen te treffen die bijdragen aan ontwikkeling van toekomstperspectieven voor duurzame en circulaire landbouw. Poldergewijs, bottom-up en al lerende, samen met andere boeren, provincie(s), waterschappen en andere betrokken partijen. 

Agrarisch Natuurbeheer (ANLb)

BoerenNatuur Rijn, Vecht & Venen werkt met ca 100 veehouders en verzorgt zo ruim 1300 ha weidevogelgrasland, ca. 175 ha water- en slootkanten en botanische weideranden, 9 ha aan landschapselementen en 4 ha zwarte sterngebied.

Utrechtse Monitor Duurzame Landbouw

Via de Utrechtse Monitor Duurzame Landbouw stimuleren en ondersteunen we agrariërs om aan de slag te gaan om hun bedrijfsvoering. De focus ligt hierbij op verduurzamen en een aantal belangrijke emissies reduceren (onder andere ammoniak, nutriënten en broeikasgassen).

In Veenweiden de Meije werken gemeente Woerden, hoogheemraadschap De Stichtse Rijnlanden, provincie Utrecht, LTO Noord, Agrarisch Jongeren Kollektief, Agrarisch collectief Rijn, Vecht en Venen en Staatbosbeheer samen aan de uitdagingen voor een toekomstbestendig landelijk gebied.