We kunnen heerlijk wandelen en fietsen in de bossen van onze provincie. Lekker ontspannen en opgeladen weer naar huis. Maar dat is niet vanzelfsprekend, want het gaat niet goed met het bos. Dit komt door klimaatverandering en te veel stikstof. Bomen hebben last van extreem droge of juist natte periodes en de bodem verzuurt. Een zwak bos betekent dat ook planten en dieren het moeilijker krijgen.
Jonge mezen hebben al in het nest gebroken pootjes, omdat ze te weinig kalk binnenkrijgen.
Zuur als azijn
Casper loopt door het bos van Austerlitz op de Utrechtse Heuvelrug. De zon werpt lange lichtstralen door de bomen en zo op het oog ziet het bos er gezond uit. Maar schijn bedriegt. Casper: “De zandgronden van de Utrechtse Heuvelrug zijn door te veel stikstof zo zuur als azijn, waardoor voedingsstoffen uitspoelen. En dit voorjaar is weer ontzettend droog. Boomsoorten als fijnspar, lariks en zomereik hebben daar last van.”
Veerkrachtiger en vitaler
Daarom gingen begin 2025 in het bos van Austerlitz op de Utrechtse Heuvelrug ruim 4.000 jonge bomen en struiken de grond in: een mix van verschillende soorten die bijdragen aan een veerkrachtiger en vitaler bos. Een aantal kunnen beter tegen droogte, zoals tamme kastanjes, taxus en beuk. Daarnaast verbeteren haagbeuk, esdoorn en zoete kers de bodem. Het maakt deel uit van het onderzoeksproject Klimaatslim Bosbeheer, waarin Staatsbosbeheer en Bosgroep Midden-Nederland samenwerken aan het bos op de Utrechtse Heuvelrug. Dit is gefinancierd door de provincie en Stichting MTB Utrechtse Heuvelrug. Daarnaast stellen wij als provincie een subsidie van 1,2 miljoen euro open voor eigenaren van bos op de Utrechtse Heuvelrug. Zij kunnen dit gebruiken voor bosherstel door het uitstrooien van kalk of door aanplant van bomen met bladeren die de bodem verbeteren. Dat de Utrechtse Heuvelrug onder druk staat, blijkt ook uit een evaluatie uit 2024 door de Bosgroep Midden Nederland en Stichting Probos in opdracht van de provincie. De evaluatie is op te vragen via strategisch_bosbeleid@provincie-utrecht.nl.
Blauw is blijven
Het gaat om een pakket aan maatregelen om het bos ‘weer in de benen te krijgen’, zoals Casper het zegt: “Zo’n twintig jaar geleden hoorde je het bos bruisen van het leven door alle insecten, vogels en zoogdieren. We moeten nu hard werken aan herstel van het bosecosysteem.” Hij wijst naar een iel boompje waar een blauwe stip op staat: “Blauw is blijven, rood is plaats maken.” Dit grove dennetje mag blijven, omdat hij is aangewezen als toekomstboom. “We wijzen toekomstbomen aan voor hoogwaardig hout en ecologie. Die laatste doorlopen hun hele levenscyclus, dat maakt het bos diverser. Als ze uiteindelijk omvallen zorgt hun dode hout voor voeding voor onder andere paddenstoelen en insecten.”
Droge grond
We zijn aangekomen bij 25 stuks jonge aanplant zoete kers van het onderzoeksproject, omheind door een houten hek om ze te beschermen tegen reeën die gek zijn op jonge loofboompjes. Casper verzucht: “Het is veel te droog, zo gaan de boompjes het niet redden.” Daarop schiet zijn hand naar beneden, recht de grond in. Met een hand vol aarde komt hij weer omhoog: “Het valt mee, nog aardig vochtig! We hebben ook hele natte jaren gehad natuurlijk.”
Zakken vol kalk
Even later lopen we langs enorme gevulde zakken. Casper: “Dat zijn big bags vol met kalk en steenmeel, die strooien we bij de geplante boompjes om voedingsstoffen toe te voegen. Dat maakt de grond minder zuur en verbetert het bodemleven. Hiermee komt het systeem hopelijk wat meer in balans. Maar voor echt herstel moet de stikstofuitstoot sterk verminderen. Alleen dan kan de bodem met alle schimmels, bacteriën en bodemdiertjes zoals regenwormen en pissebedden weer goed functioneren. En kunnen typische bosplanten als rankende helmbloem en dalkruid terugkeren. Die trekken weer zweefvliegen en wilde bijen aan en zo komt het bos weer tot leven.”
Samenwerking met universiteit
We zien af en toe studenten van Universiteit Utrecht door het bos open. Casper kent iedereen en groet ze allemaal: “Ze nemen onder andere bodemmonsters om te meten welke effecten de maatregelen hebben in de bosbodem.”
De samenwerking met de universiteit is waardevol. We hebben up-to-date kennis nodig om de juiste dingen te doen.
Over twintig jaar
Hoe ziet het bos er over twintig jaar uit? Casper: “Dat is lastig te voorspellen. Ik verwacht veel meer boom- en struiksoorten van verschillende leeftijden. Dat maakt het bos sterker en biodiverser. Wat mij inspireert is hoe we het ecosysteem zo veerkrachtig maken dat het bestand is tegen de twee grootse bedreigingen; klimaatverandering en bodemverzuring. De vele reeën op de Utrechtse Heuvelrug hebben daarnaast ook grote impact op het bos, want ze eten graag van de nieuwe boompjes en struiken. Het is een super lastig vraagstuk met factoren waar we soms weinig invloed op hebben, maar het is tegelijk een hele mooie uitdaging.”